به گزارش خبرنگار نقطه تسلیم، برنامه‌ریزی یکی از مهمترین وظایف مدیران هر دستگاه دولتی و خصوصی محسوب می‌شود که برای پیشرفت و توسعه در آینده لاجرم باید از ظرفیت «آینده نگری» استفاده کنند.
در استان قزوین مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری، رسالت برنامه‌ریزی‌های پیشرفت و نیز آموزش و پژوهش در بخش دولتی را عهده‌دار است.
در این سال‌ها این مرکز با بهره گیری از نیروهای متخصص توانسته در سطح کشور به عنوان یک مرکز پیشرو بدرخشد.
به همین بهانه به سراغ هادی صادق دقیقی، مدیر مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده نگری استان قزوین رفتیم و گفت‌وگویی در باب وظایف و برنامه های این مرکز داشتیم.
در ادامه پاسخ‌های او به سوالات خبرنگار نقطه تسلیم را می‌خوانید:
نقطه تسلیم. برنامه‌های مرکز آموزش و پژوهش‌های توسعه و آینده نگری استان قزوین در سال سرمایه گذاری برای تولید چیست؟
۲ طرح را از سال گذشته شروع کردیم و امسال نیز پیگیری می‌کنیم که یکی برنامه توسعه دانش بنیان استان قزوین و دومی رصدخانه اقتصادی اجتماعی فرهنگی است.
در حوزه برنامه توسعه دانش بنیان، ۶۴ برنامه خاص را پیگیری می‌کنیم که برخی از این برنامه‌ها مانند پردیس علم و فناوری، مراکز رشد شهرستانی، توسعه پارک علم و فناوری و مراکز کارگاهی، زیرساختی محسوب می‌شود.
برخی از این برنامه‌ها حمایتی است که از جمله آن می‌توان به افزایش اعتبار صندوق پژوهش و فناوری استان، تخصیص زمین به شرکت‌های دانش بنیان در شهرک‌های صنعتی، هدایت تبصره ۱۷ و تبصره ۱۸ و هدایت درآمدهای مالیاتی به سوی طرح‌های دانش بنیان اشاره کرد.
برنامه توسعه دانش بنیان یک زمان‌بندی چهار ساله دارد، به عنوان نمونه پردیس علم و فناوری استان قزوین با مساحت ۱۵ هکتار در شهرستان آبیک افتتاح خواهد شد که بعد از پردیس تهران، قزوین تنها استانی است که خارج از پارک پردیس دارد، این برنامه در سال ۱۴۰۲ تدوین و از سال ۱۴۰۳ در دستور کار قرار گرفته است.
یکی از ابرطرح‌های استان قزوین چشمه نور است، این طرح ۲ فاز دارد که یک فاز اجرایی شامل آماده‌سازی زمین، ساختمان و موارد مشابه است که حدود ۲۵ درصد از طرح است و بخش دوم که اصل طرح محسوب می‌شود هزینه زیادی داشته و زمانبر خواهد بود.
برخلاف چشمه‌های نور در دنیا، در این طرح ۱۰۰ درصد دانشمندان ایرانی هستند و این طرح با دانش فنی ایرانی صورت می‌گیرد.
طرح چشمه نور ایران ۲ بخش دارد، یک چشمه نور خطی و دوم رینگ اصلی چشمه نور است که وسعت و حجم متناظر آن به اندازه استادیوم آزادی خواهد بود.
ما در ایران تکنولوژی تولید موتور جت هواپیما را داریم، اما بدنه هواپیما که آلیاژ خاصی دارد را نمی‌توانیم تولید کنیم، این چشمه نور می‌تواند به ما در ساخت این آلیاژ کمک کند، در حوزه سلامت یک کاربرد آن در بخش تولید واکسن است، کشورهایی که توانستند در ایام کرونا این واکسن را ارزیابی کنند کشورهایی بودند که چشمه نور داشتند.
فناوری چشمه نور در تولید دارو به ویژه برای درمان سرطان و تشخیص این بیماری بسیار مفید خواهد بود، چراکه تنها تکنولوژی‌های روز همانند چشمه نور قادر به انجام چنین کارهایی است.
همچنین این طرح در خودروسازی نیز کاربرد دارد، در صنایع خودرو ژاپن چشمه نور اختصاصی ایجاد شده است، چون با این فناوری می‌توان دقت تولید را بالا برد.
در حوزه کشاورزی، تولید نژاد جدید، اصلاح بذر، پرتو دهی، تصویر برداری نیز با چشمه نور میسر است.
پرههای توربین‌های بادی آلیاژی از جنس بدنه هواپیما دارد که این طرح می‌تواند ایران را نسبت به کشورهای خارجی در این حوزه بی‌نیاز کند.
چشمه نور می‌تواند کشور را در ساخت موتور جت هواپیما، پره توربین بادی، خودروسازی، تولید واکسن و دارو و اصلاح بذر و نژاد بی‌نیاز کند.
قزوین به دلیل ظرفیت‌های صنعتی و کشاورزی و همچنین نزدیکی به تهران، وجود مراکز دانشگاهی و مباحث پدافندی به عنوان محل مناسب طرح چشمه نور انتخاب شد که اگر راه‌اندازی شود، زمینه فعالیت ۲ هزار دانشمند را فراهم می‌سازد.
در حال حاضر در سطح کشور ۲ ابر طرح داریم که یکی رصدخانه کاشان بود و دومی چشمه نور قزوین است، اگر بخش خطی این پروژه راه اندازی شود، ظرف پنج سال آینده کل طرح به بهره‌برداری خواهد رسید.
نقطه تسلیم. برای تحقق شعار سال یعنی سرمایه گذاری برای تولید چه برنامه‌هایی دارید؟
۲ موضوع را برای تحقق شعار سال در دستور کار داریم که یکی گردشگری و دیگری کشاورزی است.
متاسفانه در استان قزوین و در حوزه گردشگری کارها جزیره‌ای انجام می‌شود، یک سند جامع در خصوص توسعه گردشگری شهر قزوین و سند یکپارچه به عنوان برنامه راهبردی بلند مدت وجود ندارد.
امسال روی شهر قزوین متمرکز هستیم، مطالعه روی مسیرهای گردشگری، طرح‌های زیرساختی، گردشگری آب، موزه آب و سرمایه‌گذاری در حوزه ساخت هتل که موجب رونق گردشگری خواهد شد، از برنامه های در دست پیگیری است.
موضوع دوم کشاورزی خواهد بود، چون کشاورزی یکی از ظرفیت‌های مهم استان قزوین است و با توجه به ظرفیتها و موقعیت‌های موجود در این حوزه متقاضی زیادی داریم.
بر اساس مطالعات آمایشی، ما در استان قزوین محدودیت‌های زیادی داریم و در مسیر رفتن به سوی دانش بنیان هستیم، اما اکنون در استان ما فاصله زیادی با کشاورزی دانش‌بنیان دیده می‌شود، هنوز در دشت قزوین آبیاری سنتی وجود دارد و مجموعه گلخانه نودهک در راستای همین برنامه دانش بنیان طراحی شد.
تغییر کشاورزی استان قزوین از سنتی به دانش بنیان زمانبر بوده و با مقاومت بهره‌برداران روبرو است و از طرفی سوداگری اجاره زمین نیز بدون توجه به مسائل محیط زیست، کمبود آب، شوری آب و سایر مواردی از این قبیل که فقط و فقط به تولید فکر می‌کنند، به این مسائل دامن زده است.
کشاورزی بدون انسان و اجتماع ممکن نیست و نیاز به پیوست‌های فرهنگی و ارزشی دارد، به عنوان مثال طرح داربستی شدن انگور پنج سال یک باغدار را عقب می‌اندازد، آیا دولت می‌تواند در این پنج سال از کشاورز حمایت کند؟
به عنوان نمونه ما عملکرد باغات زیتون کشور را دیدیم و متوجه شدیم استان قزوین بعضاً رتبه اول یا دوم را در تولید دارد، اما از نظر عملکرد در رتبه ششم یا هفتم است، بررسی کردیم دیدیم درختان زیتون طارم فرسوده شده و باغ‌ها نیز سنتی هستند، با مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان یک طرح تعریف کردیم و کار سرشاخه‌کاری درخت زیتون را از سه سال پیش شروع کردیم و جواب گرفتیم که در سفر رییس جهور نیز اعتبار خوبی برای آن تخصیص یافت تا بهره‌وری زیتون را بالا ببریم.
در استان قزوین فاصله زیادی با کشاورزی دانش‌بنیان دیده می‌شود، هنوز در دشت قزوین آبیاری سنتی وجود دارد/بهره‌برداری از منابع کشاورزی بالا است که نتیجه آن ریزگرد، شوری و کمبود آب است.
در مورد گندم یک طرح با همین مرکز تحققیات داریم که روی کشت دیم کار کنیم تا بذری مقاومتر و کم آب‌برتر تولید شود، اما نکته مهم آن است که کشاورزی به مرور زمان و به صورت ترویجی تغییر خواهد کرد.
ما امسال بحث سرمایه‌گذاری را داریم و از طرفی بر اساس سند آمایش در قزوین ظرفیت برد تکمیل شده است، در قزوین بهره‌برداری از منابع و ظرفیت‌های کشاورزی زیاد است و نتیجه آن ریزگرد، شوری آب و کمبود آب است و باید در این خصوص بهره‌وری را افزایش دهیم.
در این راستا حتی روی نوع نژاد دام و طیور نیز کار کردیم، برنامه‌ریزی کردیم که نژاد ایرانی مرغ جایگزین نژاد خارجی شود، در حوزه دامداری متقاضی زیادی داریم، اما سند آمایش می‌گوید نه، سال سرمایه‌گذاری در تولید به این فکر کردیم که باید چه کار کنیم که در این خصوص چند مسئله شناسایی شد.
سرانه‌ها نشان می‌دهد که در تولید گوشت سه تا چهار برابر نیاز استان قزوین تولید می‌کنیم، بر اساس ظرفیتی که در استان وجود دارد، نمی‌گوییم تولید نکنید، اما باید همین سطح را نیز حفظ کرد.
در خصوص آب طالقان نیز اگر قرار است که استان قزوین در همین سطح تولید کرده و در امنیت غذایی تاثیرگذار باشد، باید آب کشاورزی از طالقان تامین شود.
یک کار مطالعاتی امسال داریم با موضوع ظرفیت سنجی، در این طرح دامداری‌ها و مرغداری‌ها را مجددا بررسی می‌کنیم که انشالله یک سری ظرفیت آزاد شود.
خیلی از افراد زمین گرفتند، ارزش زمین چندین برابر شده، اما کار تولیدی صورت نگرفته است، در اینجا فقط سوداگری زمین صورت گرفته و در پی آن اکنون مجوز فقط در طارم، الموت و آوج داده می‌شود و در سایر مناطق فعلا صدور مجوز در این حوزه ممنوع است.
سازمان جهاد کشاورزی باید برود سراغ اصلاح نژاد و افزیش بهره‌وری برود، ما سیاست‌ها و راهبردها را تعیین می‌کنیم، اما این سازمان‌ها هستند که برنامه‌های عملیاتی را تدوین و اجرا می‌کنند.
استان قزوین از نظر وسعت به تعداد معادن، رتبه یک در کشور را دارد، اما در شاخص ارزش افزوده در بخش معدن، جز سه استان آخر هستیم و این نشان می‌دهد معادنی که ما در استان قزوین داریم جز معادن باارزش نیستند، چون مطالعه عمیقی در خصوص معادن استان صورت نگرفته و بیشتر توجه به معادن سهل‌الوصل بوده است.
در منطقه غربی استان قزوین با توجه به معادن منطقه ریزگردها به شهر قزوین می‌آید و از طرفی در شرق استان هم هم اینگونه است، راه‌های روستایی به واسطه تردد کامیون‌های معدن تخریب شده است.
ما در استان قزوین معادن سیلیس داریم که خطرناک‌تر از معادن شن و ماسه هستند، ریزگردهای سیلیس برای انسان و سیستم تنفسی او بسیار خطرناک است که به تکنولوژی بهره‌برداری از منابع برمی‌گردد.
همچنین باطله‌های معدنی بسیار بالاست و تجمع باطله‌های معدنی آسیب‌های محیط زیستی زیادی برای استان قزوین و منطقه دارد، با این نکته که باطله‌های معدنی برای معادنی است که حتی ارزش اقتصادی زیادی برای استان ندارند.
در استان قزوین معادن سیلیس داریم که خطرناک‌تر از معادن شن و ماسه هستند، ریزگردهای سیلیس برای انسان و سیستم تنفسی او بسیار خطرناک است/متاسفانه میزان باطله‌های معدنی در استان قزوین بالا است.
یکی از موضوعات شناسایی معادن در مناطق محروم و راهکارهای بهره برداری از آنها است؛ در رشد اقتصادی که در برنامه هفتم پیش بینی شده است، معادن باید ۲۰ درصد در رشد اقتصادی تاثیرگذار باشند که این عدد برای قزوین حدود ۲ درصد است که در پایان برنامه هفتم باید به ۲ درصد برسد.
نقطه تسلیم. چگونه میزان تحقق اهداف برنامه‌ها را ارزیابی می‌کنید؟
برنامه‌های توسعه از نوع اجرایی نیستند و معمولاً چشم انداز و راهبردها را مشخص می‌کنند، ما بر اساس بودجه سنواتی از دستگاه‌های اجرایی برنامه‌های عملیاتی و مجوزهای صادره را می‌گیریم.
آن چیزی که برای ما مهم است پروانه بهره برداری است نه مجوزهای صادر شده، شاخص تاثیرگذار در اقتصاد استان قزوین ملاک پروانه بهره‌برداری است که بر اساس آن اشتغال ایجاد می‌شود.
خروجی را باید در نرخ‌ها و سرانه‌ها دید، نرخ اشتغال استان بین ۶ تا هفت درصد است و این نشان می‌دهد که سیاست‌گذاری در خصوص اشتغال و برنامه‌های مرتبط خوب پیش می‌رود ولی لازم است همین وضعیت را در خصوص محیط زیست نیز بررسی کنیم.
وقتی سند آمایش نباشد و سیاست‌ها و راهبردها را نداشته باشیم، نمی‌توانیم جلوی طرح‌هایی که به محیط زیست آسیب می‌زند را بگیریم، مثلاً احداث کارخانه فولاد و استقرار صنایع آب بر بر همین اساس در استان ممنوع است.
هر سال بر اساس یکسری شاخص‌های عملکردی که خود سازمان برنامه از ما می‌خواهد میزان پیشرفت نسبت به سند آمایش را ارزیابی کنیم، اینکه در راستای آمایش چند درصد از طرح‌ها پیش بردیم.
برای ارزیابی برنامه پنج ساله پیشرفت کشور، هر سال از دستگاه‌های اجرایی می‌خواهیم بگویند چه کار کرده‌اند، که خروجی آن ارزیابی دستگاه‌های اجرایی با عنوان جشنواره شهید رجایی است که در این ارزیابی ۲ نوع شاخص عمومی و اختصاصی بررسی می‌شود.
نقطه تسلیم. در خصوص آموزش و پژوهش در استان بفرمایید
از سال ۱۳۹۶ به بعد اعتبارات پژوهشی تجمیع شد و این موضوع کمک کرد که مسئله محور عمل کرده و پروژه‌های خاص را پیگیری کنیم.
در حوزه فرهنگ آموزش از سطح ابتدایی تا آموزش‌های ضمن خدمت، یک مقداری فاصله گرفتیم، به ویژه بعد از کرونا دچار یک وضعیت تنبلی و رخوت در کارمندان شدیم، آنها انگیزش کافی برای آموزش ندارند و ضروری است سازمان اداری استخدامی امتیازی ویژه برای آموزش قائل شود، اما در همین مدت مذکور بررسی‌ها نشان می‌دهد به سمت آموزش‌های مهارت محور پیش رفتیم و نگاه به آموزش تغییر کرده و در حوزه‌های هوش مصنوعی و مباحث جدید گام‌های خوبی برداشته شده است.
نقطه تسلیم. در خصوص سند آمایش علم و فناوری استان بفرمایید
سند آمایش علم و فناوری استان قزوین در سال ۹۸ قبل از سند دانش بنیان منتشر شد، سند آمایش علم و فناوری یک سند ۲۰ ساله است که این سند، سیاست‌ها و راهبردها و جهت‌گیری‌ها را نشان می‌دهد؛ قزوین در تدوین این سند تنها استانی است که به صورت تخصصی کار کرده و در کشور چنین سندی وجود ندارد، در همین بین کشور یک نقشه جامع علمی دارد که تاریخ آن تمام شده و قرار است ویرایش دوم آن منتشر شود.
درحالی که سند آمایش کلی است، اما ما با این سند وارد جزئیات شدیم و ارتباط بین بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی را با حوزه علم و فناوری بررسی کردیم.
این سند نشان داده که در موضوع ارتباط با صنعت نتوانستیم خوب عمل کنیم، به عنوان نمونه رشته‌هایی در دانشگاه داریم که به درد استان قزوین نمی‌خورد.
ما در استان قزوین سند آمایش آموزش عالی نداریم و ۲ سال است وزارت متبوع این کار را شروع کرده و در هر استان کمیته‌ای به این منظور تشکیل داده است، سازمان مدیریت و برنامه ریزی، آموزش و پرورش و دانشگاهای استان قزوین در این کمیته حضور دارند و فرایند به این گونه است که رشته‌های دانشگاهی قبل از راه اندازی بررسی و آسیب شناسی می‌شوند و بر اساس نیاز و پیشرفت استان، رشته دانشگاهی پایه گذاری می‌شود.
با توجه به دشت قزوین دانشگاه بین المللی امام (ره) باید قطب کشاورزی استان باشد، سند توسعه دانش بنیان استان قزوین نیز در راستای همین هست که وارد اقدام شود و اسناد توسعه معمولا هر پنج یا ۶ سال بروزسانی می‌شود.
قزوین فاقد سند آمایش آموزش عالی است؛ بررسی‌ها نشان داده که در ارتباط بین صنعت و دانشگاه موفق نبودیم.
نقطه تسلیم. اقدامات شما در خصوص تدوین سندهای فرهنگی و اجتماعی چیست؟
سند توسعه فرهنگی استان قزوین در سال ۱۴۰۰ تدوین شد، اکنون تدوین سند مهندسی فرهنگی استان قزوین نیز در حال تدوین است که پیش نویس اولیه آن نوشته شده و امسال در دستور کار قرار دارد، همچنین سند توسعه اجتماعی استان سال گذشته مصوب شد و اکنون در حال تدوین است که بیشتر متمرکز بر آسیب‌های اجتماعی و موارد مشابه است.
نقطه تسلیم. کار توسعه پایدار به کجا رسید و آیا استان قزوین به توسعه پایدار رسیده است؟
طرح رصدخانه اقتصادی اجتماعی در ادامه طرح دیده‌بانی توسعه پایدار است، بخشی از شاخص‌ها تا ۱۵ مورد شناسایی و در کارگروه اجتماعی استان قزوین ارائه شده و هدف آن تصمیم‌گیری در بهبود و روند کارها است.
برای هر شاخص چهار رویکرد تعریف کردیم، اگر بالاتر از میانگین کشوری باشیم، رویکرد ما تثبیت جایگاه است، اگر در اندازه میانگین کشور باشیم رویکرد توسعه و ارتقا را خواهیم داشت، در خصوص برخی شاخص‌ها که پایین‌تر از میانگین بوده، رویکرد ما اصلاح و توسعه خواهد بود و در نهایت اگر با میانگین فاصله زیادی داشته باشیم در مرحله بحرانی هستیم.
بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته از بین ۲۴۰ شاخص توسعه پایدار و رصدخانه در حدود ۱۵ شاخص وضعیت بحرانی است؛ مانند نرخ فرونشست زمین و نرخ باوری؛ اما در شاخص‌هایی مثل سرانه تولید گوشت قرمز، تخم مرغ و شیر در سطح بالایی قرار داریم.
در بخش اجتماعی در مورد شاخص تعداد سینما به جمعیت، آمارها نشان می‌دهد در استان به ازای هر ۶۷۰ هزار نفر یک سینما داریم، این به این دلیل است که در استان قزوین تنها ۲ سینما وجود دارد، از طرفی ما بیشترین رتبه کشور در استفاده از سینما را داریم که این نشان دهنده آن است که مردم قزوین از سینما استقبال می‌کنند، اما امکانات کافی در اختیار نداریم.
نقطه تسلیم. در پایان اگر موضوعی ضرورت دارد به آن اشاره بفرمایید
مرحوم دکتر دماری وقتی از کار خسته می‌شدم به می‌گفت که فیلم تایتانیک را بیاد بیار، یک تیم تا آخرین لحظه کارخودش را انجام می‌داد و آن تیم موزیک بود، ما هم در این مرکز وظیفه خودمان را انجام دادیم و می‌دهیم، وظیفه ما در حوزه پژهش، آموزش و آینده نگری مشخص است که مشکلات استان قزوین را بر اساس وظایف خود حل کند، اینکه دستگاه اجرایی تا چه حد از دستاوردهای ما استفاده می‌کند بر عهده همان دستگاه خواهد بود.
مدیر دستگاه داریم که خودش در کلاس آموزشی حاضر می‌شود و در مقابل هم یک مدیری داریم که فقط دنبال گواهی نامه آموزشی است، بررسی‌ها نشان می‌دهد که در جشنواره شهید رجایی، دستگاهی که به آموزش توجه بیشتری کرده امتیاز بیشتری دارد و برعکس؛ مثلا موضوع بازچرخانی آب را خود شرکت آب و فاضلاب به عنوان یک طرح دانش بنیان پیگیری کرد، اما به دلیل ارزان بودن آب فعلاً صرفه اقتصادی ندارد.
در دانشگاه علوم پزشکی قزوین یک تشک طبی خاص و یک داروی دیابت داخلی تولید شده و در حال پیگیری تولید انبوه آن هستند، از این جنس کارها در استان قزوین در حال انجام است، اما متاسفانه برخی مدیران سندهای بالادستی استان را حتی مطالعه هم نمی کنند، چه برسد به اینکه در راستای آن برنامه‌ریزی و اقدام کنند.
پژوهشگر حوزه مدیریت و کارآفرینی، خبرنگار
