به گزارش خبرنگار نقطه تسلیم، بیستم فروردین روز هنر انقلاب اسلامی، سالگرد شهادت مردی است که از او به عنوان سید شهیدان اهل قلم یاد می‌شود، سید مرتضی آوینی، کسی که ما مستند جذاب روایت فتح را از او به خاطر داریم و نوع نگاه متفاوت او نسبت به هنر بخشی از تاریخ فرهنگی هنری انقلاب اسلامی محسوب می‌شود.
به زعم سید مرتضی، «هنر، شیدایی حقیقت است، همراه با قدرت بیان آن شیدایی، و هنرمند کسی است که علاوه بر شیدایی حق، قدرت بیان آن را نیز از خداوند متعال گرفته است. هر یک از این دو ـ شیدایی حق و قدرت بیان ـ اگر نقص داشته باشد، اثر هنری خلق نمی‌گردد؛ اصل لازم شیدایی حق است و قدرت بیان، شرط کافی است.»
سید شهیدان اهل قلم در جایی دیگر بر این باور است که «هنر، یاد بهشت است و نوحه انسان در فراق؛ هنر زبان غربت بنی آدم است در فرقت دارالقرار و از همین روی، همه با آن انس دارند چه در کلام جلوه کند، چه در لحن، و چه در نقش؛ اُنسی دیرینه به قدمت جهان، هنر، زبان بی زبانی است و زبان هم زبانی»
به بهانه کند و کاوی در اندیشه‌های شهید سید مرتضی آوینی به سراغ یکی از هنرمندان استان قزوین رفتیم، حمیدرضا سبحانی نژاد، نویسنده و پژوهشگر حوزه هنر در ادامه به سوالات خبرنگار نقطه تسلیم پاسخ می‌دهد:
نقطه تسلیم. ابتدا در خصوص شهید آوینی و تاثیرش بر هنر انقلاب بفرمایید؟
انقلاب اسلامی مردم ایران در ذات خود محتوا و فرهنگ ویژه‌ای داشت و اگر فقط یک جمله معروف حضرت امام خمینی (ره) را در نظر بگیریم “انقلاب ما انفجار نور بود” از بعد لغوی و معنایی هویت کامل فرهنگی این اتفاق عظیم و چند بعدی را تداعی می‌کند.
یکی از ستارگان درخشان سپهر فرهنگ و هنر ایران انقلابی، شهید سید مرتضی آوینی است که روز شهادت ایشان را روز هنر انقلاب اسلامی نام نهاده‌اند.
مستند بشاگرد تلاقی دغدغه‌مندی آرمانگرایانه همراه با عملگرایی و به کارگیری هنر در خدمت اهداف عالی انسانی بود که منجر به شناخت مردم آن دوران شد تا با همتی وصف ناشدنی به محرومیت‌زدایی در آن نقطه ایران عزیز پرداخته شود.
آوینی در دوران دفاع مقدس مستند روایت فتح را ساخت که طی تلفیق عناصر زیبای بصری، روایت شاعرانه و محتوای عمیق پایه گذار جریان اصیل هنر انقلاب شد.
شاید اگر چکیده و خلاصه عرض کنم به نظر من روایت فتح برگرفته از جمله زیبای حضرت زینب در وصف قیام خونین کربلا می‌تواند باشد که فرمودند “غیر از زیبایی چیزی ندیدم.”
مستند روایت فتح روایت شیدایی و عرفان عملی رزمندگان عزیز در هنگامه آتش و خون دفاع مقدس بود که البته این جریان هنری ادبی بعدها در سینما همچنین شعر و داستان و حتی موسیقی ایران جلوه های بیشتری را به نمایش گذاشت و بر این اساس آوینی را می توان یکی از معماران هنر انقلاب دانست.
نقطه تسلیم. چرا در آن زمان شهید آوینی مورد هجمه بود؟
متاسفانه درک عظمت و خیرخواهی شخصیت‌های بزرگ در عرصه‌های مختلف در گرماگرم حضور و تکاپویشان سخت بوده است، زیرا حس رقابت و تردیدها همراه با اختلاف سلیقه و گاهی خودخواهی ذات بشر موجب بروز اختلافات و حتی سعی در تخریب شخصیت و حتی حذف می‌شود و شمول این قضیه تنها درباره این شهید نبوده است.
شخصیت شهیدان چمران، باکری، متوسلیان، بهشتی، رجایی و بسیاری از بزرگان ایران عزیز نیز مورد حب و بغض و همچنین قضاوت‌های نابخردانه و سطحی قرار گرفته است.
شهید آوینی با هنر جهان آشنا بود و مدتی در غرب زندگی کرد، این اشراف به هنر جهان همراه با شناخت آموزه‌های دینی و کشف هنری شخصی موجب تمایز دیدگاه ایشان شد و این نو اندیشی آرمانخواهانه و روزآمدی بیان و رفتار در هنر آن زمان که از سویی ریشه در ابتذال دوران پهلوی و از سوی دیگر فعالیت‌های سنتی مذهبی داشت، موجب اختلاف نظر و تخریب از دو سوی این جریان‌ها داشت.
شاید اگر شهادت حماسی و غیر منتظره ایشان اتفاق نمی‌افتاد، در حال حاضر هم مورد طعن و کینه عده‌ای قرار داشت.
نقطه تسلیم. چیزی که شهید را با سایر هنرمندان متفاوت می‌کرد چه بود و نوع نگاه او به هنر چگونه بود؟
به نظر من آمیختگی تخصص و تعهد در ذهن این عزیز همراه با اخلاص ایشان موجب تا حدودی موجب منحصر به فرد شدن این شهید در سپهر هنر و ادب کشور شد.
آوینی به هنر و سبک زندگی غرب و شرق آن زمان شناخت وسیعی داشت، اما مسحور و گمراه نشد.
آوینی به هنر و سبک زندگی غرب و شرق آن زمان شناخت وسیعی داشت، اما مسحور و گمراه نشد.
آثار آیزنشتاین تا هیچکاک یا فورد و هاکس، همچنین فوکو و راسل تا لنین و تروتسکی را مطالعه و بررسی کرده بود، اما در اندیشه‌های فقهی و اسلامی نیز ورود ولایت گرایانه و با اعتقادی داشت.
به نظر من سید مرتضی هنر را به عنوان ابزار و روش می‌شناخت و از آن نیز در انعکاس تفکر ناب نبوی و علوی استفاده کرد.
در دوران دفاع مقدس علاوه بر نقش استراتژیک و بیان مبانی اعتقادی از هنر به عنوان ابزار تبلیغی و ترویجی استفاده کرد تا اشراق و مظلومیت در عین صلابت رزمندگان ایرانی را به تصویر بکشد و آحاد اقشار جامعه را به جبهه حق علیه باطل فرا بخواند.
در دنیای هنر کمتر چهره‌ای وجود دارد که آثارش هم عمق هنری، اسطوره‌ای و حماسی داشته باشد و هم ابعاد تبلیغی و شعاری را در بر بگیرد و این از نظر بنده معجزه اصیل و شریف آثار آوینی است.
نقطه تسلیم. آیا اکنون راه شهید آوینی در سیاستگذاری و عمل دنبال می‌شود؟
راه آوینی در جریان هنر انقلابی پیگیری شد و در اولویت‌ها و سیاست‌های فرهنگی و هنری قرار گرفته است، اما با تحولات جهانی و تغییر شکل و شیوه جنگ به صورت تهاجم فرهنگی و نرم در اکثر مواقع به شکل شعاری و تبلیغی مطرح شده و جریان اصیل و عمیق هنر انقلابی به دلایل زیادی مغفول مانده است.
ورود پول و تجمل گرایی به عرصه‌های مختلف هنری به ویژه سینما و تلویزیون، نبود شناخت و باور نداشتن عملی به قدرت رسانه و هنر، اعمال سلیقه‌های بعضی مدیران کارنابلد در اولویت قرار دادن چهره‌های با استعداد و ترشرویی با بسیاری از هنرمندان خلاق کشور موجب شده که هنر انقلابی تاثیر لازم را در نسل امروزین به ویژه جوانان نداشته باشد.
نقطه تسلیم. برای ادامه راه آوینی که هنرش و نگاهش مورد توجه رهبری است چه کار باید کرد؟
به نظر بنده جدی گرفتن مقوله فرهنگ و هنر در سیاستگذاری کلان کشور اولین قدم است.
گام دیگر شناخت درست و شجاعانه از شرایط فرهنگی و سبک زندگی مردم کشور می تواند باشد، ریاکاری و نگاه ویترینی و ظاهری بیشترین ضربه را به هنر انقلابی و دفاع مقدس وارد کرده است.
مخاطب باهوش ایرانی در مصاحبه‌ها و فضای مجازی متوجه می‌شود که افراد مشهور فرهنگی در زندگی شخصی به آنچه روایت می‌کنند، اعتقادی ندارند.
به ضرس قاطع بسیاری از تولیدات ارزش‌مدارانه و به قولی انقلابی با هدف سودجویی و طی روابط نه چندان درست شکل می‌گیرد که در نهایت به رغم صرف هزینه بازده مطلوب و رسوب در ناخودآگاه اجتماعی را همراه ندارد.
مشکلات فرهنگی آن قدر واضح شده‌اند که نیازی به بیان ندارند، به عنوان مثال حجاب و عفاف را باید در هنر به ویژه سینما، تلویزیون و نمایش مطرح کرد و در این زمینه الگودهی مناسب ارایه کرد، اما مخاطب باهوش ایرانی در مصاحبه‌ها و فضای مجازی متوجه می‌شود که افراد مشهور فرهنگی در زندگی شخصی به آنچه روایت می‌کنند، اعتقادی ندارند.
کلام آخر شما با مخاطبان نقطه تسلیم:
حفظ حرمت خانواده ایرانی، فرزندآوری، فرهنگ ایثار و ارزش‌های اسلامی، فسادستیزی در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی، سبک زندگی اصیل ایران اسلامی، وطن دوستی نیز هویت‌مندی ایران عزیز حتی فرهنگ سرمایه گذاری درست در راه تولید و کارآفرینی و بسیاری از مشکلات و چالش‌های فرهنگی را باید از طریق هنر و فرآورده‌های رسانه‌ای شکیل و با محتوای غنی حل و فصل کرد و امکان ندارد یک جامعه بدون فرهنگ غنی، هدفمند و فراگیر بتواند به توسعه اقتصادی اجتماعی و سیاسی برسد.
پژوهشگر حوزه مدیریت و کارآفرینی، خبرنگار
