به گزارش نقطه تسلیم، پس از انتشار تصاویری در شبکه‌های اجتماعی از نصب بنری با عنوان «پارکینگ آستان مقدس چهارانبیا» بر روی سردر ورودی محوطه گاراژ اقتصاد واقع در محدوده دولتخانه صفوی قزوین، نگرانی‌ها درباره احتمال تغییر کاربری این محوطه تاریخی بالا گرفت.
این اقدام که روز جمعه ۱۶ خرداد ۱۴۰۴ صورت گرفت، بلافاصله با واکنش جامعه فعالان میراث فرهنگی مواجه شد و بسیاری آن را نشانه‌ای از بی‌توجهی به ضوابط عرصه و حریم آثار ثبت‌شده ملی دانستند.
در واکنش به این ماجرا، حجت‌الاسلام سیدمهدی حسینی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان قزوین، روز شنبه ۱۷ خرداد اعلام کرد: این بنر در همان روز جمع‌آوری شد، چرا که اقدام انجام‌شده مغایر با ضوابط عرصه و حریم مجموعه دولتخانه صفوی بوده است.
وی همچنین در خصوص تفاهم‌نامه‌ای که برخی رسانه‌ها آن را مبنای تغییر کاربری این عرصه تلقی کرده بودند، توضیح داد: تفاهم‌نامه ساماندهی بقعه متبرکه چهارانبیا صرفا یک طرح مطالعاتی است که سال‌ها پیش تدوین شده اما هنوز از سوی وزارتخانه تأیید نشده و هیچ اقدام اجرایی بر اساس آن صورت نگرفته است.
حسینی تاکید کرد: اداره‌کل میراث فرهنگی استان، به‌عنوان متولی حفاظت از آثار تاریخی، اجازه هیچ‌گونه تعرضی به ضوابط و حریم آثار تاریخی را نخواهد داد.
نهادهای تاریخی، آرام و بی‌دفاع
این رویداد هرچند با واکنش فوری و جمع‌آوری بنر پایان یافت، اما واقعیت نگران‌کننده‌تری را آشکار کرد، آن هم تمایل برخی نهادها برای گسترش کاربری حتی در دل بافت‌های تاریخی و ثبت شده است.
در شرایطی که بسیاری از اماکن تاریخی کشور به حال خود رها شده‌اند و بودجه‌ها به‌سختی کفاف مرمت اولیه را می‌دهد، استفاده ابزاری از فضاهای تاریخی برای پارکینگ، انبار یا توسعه بقاع متبرکه می‌تواند شروع فرآیندی خطرناک باشد.
دولتخانه صفوی؛ قلب تاریخی قزوین که در سایه فراموشی فرو می‌رود
دولتخانه صفوی یکی از مهم‌ترین یادگارهای عصر صفوی در ایران است که در دوران سلطنت شاه طهماسب صفوی و پس از انتقال پایتخت از تبریز به قزوین (سال ۹۵۱ هجری قمری) بنیان‌گذاری شد.
این مجموعه شامل مجموعه‌ای از بناها و محوطه‌های حکومتی، باغ‌های سلطنتی، عمارت عالی‌قاپو، سردر عالی‌قاپو، کاخ چهل‌ستون، مسجدالنبی، عمارت قاجاری و سایر ابنیه حکومتی صفوی است که نقش مرکز قدرت سیاسی کشور را در نیم‌قرن ایفا می‌کرد.
دولتخانه نه تنها هسته‌ی اولیه شهرسازی دوره صفوی در قزوین است، بلکه الگوی اولیه طراحی شهر سلطنتی اصفهان نیز از همین مجموعه الهام گرفته شد، بخش‌هایی از این محوطه در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده و به‌عنوان میراثی ارزشمند از دوران شکوه صفوی، شایسته حفاظت و نگهداری کامل است.
سابقه تهدیدات و تخریب‌ها در دولتخانه صفوی قزوین
ساخت گاراژ اقتصاد در حریم مجموعه دولتخانه (کاربری پارکینگ خودرو)
بنای معروف به «گاراژ اقتصاد» که در محدوده عرصه دولتخانه قرار دارد، از سال‌ها پیش به محل پارک خودروها تبدیل شده و کاربری آن هیچ تناسبی با شأن تاریخی این محوطه ندارد. (۱)
احداث ساختمان اداری در حریم کاخ چهل‌ستون و سردر عالی‌قاپو
ساختمان‌هایی با کاربری اداری و غیرفرهنگی در اطراف این مجموعه در سال‌های گذشته احداث شده‌اند که نه‌تنها ضوابط حریم را نقض کرده، بلکه منظر تاریخی محوطه را نیز مخدوش کرده‌اند. (۲)
فرسایش و بی‌توجهی به بناهای تاریخی درون محوطه
بنایی چون عمارت چهل‌ستون، با وجود قدمت و اهمیت بالا، سال‌ها بدون مرمت اصولی رها شده و بخش‌هایی از آن در معرض آسیب جدی قرار دارد. (۳)
طرح‌های گسترش بقعه چهارانبیا بدون هماهنگی با میراث فرهنگی
در سال‌های اخیر، چند طرح برای توسعه حرم چهارانبیا در رسانه‌ها مطرح شد که در حریم آثار ثبت‌شده ملی قرار دارد؛ با وجود اینکه این طرح‌ها هنوز تایید رسمی از وزارت میراث فرهنگی نگرفته‌اند، اما گاه به‌صورت غیررسمی کلید خورده‌اند. (۴)
استفاده ابزاری از محوطه تاریخی برای فعالیت‌های غیرفرهنگی
در مقاطعی از سال، محوطه دولتخانه به‌جای رویدادهای فرهنگی، به محل برگزاری نمایشگاه‌های غیرمرتبط یا پارک خودروهای سازمانی تبدیل می‌شود؛ روندی که ارزش و کارکرد فرهنگی فضا را زیر سوال می‌برد. (۵)
آیا دولتخانه صفوی بی‌دفاع مانده است؟
نصب یک بنر ساده، ممکن است در نگاه اول بی‌اهمیت باشد، اما وقتی این اتفاق در قلب یک مجموعه‌ی تاریخی با ارزش ملی می‌افتد، باید آن را هشداری جدی تلقی کرد، پیشروی تدریجی نهادهای غیرتخصصی در عرصه آثار تاریخی، می‌تواند سرنوشت مجموعه‌هایی چون دولتخانه صفوی را به خطر اندازد.
نیم نگاه: تا زمانی که رویکردهای «توسعه‌محور» بدون ملاحظات تاریخی دنبال می‌شود، ما هر روز به حذف یک لایه دیگر از حافظه تاریخی‌مان نزدیک‌تر می‌شویم.
پانویس:- خبرگزاری ایسنا – ۲۳ مرداد ۱۳۹۶ – «گاراژ اقتصاد، خاطره‌ای ناخوش در دل دولتخانه صفوی[↩]
- خبرگزاری ایرنا – ۲۰ شهریور ۱۳۹۸ – خطر تغییر چهره دولتخانه صفوی در سایه ساخت‌وسازهای جدید[↩]
- خبرگزاری مهر – ۲۵ تیر ۱۳۹۹ – عمارت چهل‌ستون قزوین، نگینی خاک‌خورده در دولتخانه صفوی[↩]
- خبرگزاری ایرنا – ۱۷ خرداد ۱۴۰۴ – بنر پارکینگ چهارانبیا در دولتخانه صفوی قزوین جمع‌آوری شد[↩]
- گزارش تحلیلی پایگاه خبری هنرآنلاین – ۱۴ اسفند ۱۳۹۷ – دولتخانه قزوین، قربانی چندگانگی مدیریت[↩]
پژوهشگر حوزه مدیریت و کارآفرینی، خبرنگار
خداخیرتون بده که حواستون به شهر و میراث فرهنگی هست. علی رغم حاشیه های انتصاب آقای حسینی در پست میراث فرهنگی این اولین اقدام مثبت ایشان در قزوین بود. ای کاش مسوولین امر سری به شهرهایی مانند اصفهان بزنند و ببینند مدیریت میراث فرهنگی یعنی چه. قزوین شهری است که از لحاظ آثار تاریخی در صدر کشور قرار دارد ولی در مدیریت این آثار در ته جدول استانها. آیا میراث فرهنگی به وظایف خود عمل خواهد کرد؟ امیدوارم یک روز یک مدیر دلسوز به داد قزوین برسد